Tibbdə makula degenerasiyası kimi tanınan sarı nöqtə xəstəliyi gözün makula adlanan mərkəzi hissəsinin zamanla zədələnməsi nəticəsində yaranır. Makula, torlu qişada (arxa daxili təbəqə) yerləşən göz bölgəsidir. Makula degenerasiyası mərkəzi görmənin pisləşməsinə səbəb ola bilər. Yaşlıların görmə itkisinin ən çox görülən səbəblərindən biridir.

Sarı nöqtə xəstəliyinin növləri

Sarı nöqtə xəstəliyinin iki əsas növə var: quru tip (atrofik tip) və yaş tip (neovaskulyar tip). Bu iki növün xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

Quru Tip (Atrofik Tip)

• Bu tip makula hüceyrələrinin zamanla zədələnməsi və incəlməsi ilə xarakterizə olunur.
• Makula bölgəsindəki hüceyrələr və toxumalar arasında atrofiya (degenerasiya) baş verir.
• Quru tipli makula degenerasiyası adətən yavaş irəliləyir və ilkin mərhələdə simptomlara səbəb olmaya bilər. Ancaq zaman keçdikcə mərkəzi görmənin pisləşməsi və bulanıq görmə kimi simptomlar meydana gələ bilər.
• Xırda ağ və ya sarı ləkələr.
•  Quru tip makula degenerasiyasının xüsusi müalicəsi yoxdur, lakin qidalanma, həyat tərzinin dəyişməsi və vitamin əlavələri kimi tədbirlərlə xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq olar.

Yaş Tip (Neovaskulyar Tip):

• Bu tipdə makula nahiyəsində anormal yeni damarlar (neovaskulyarizasiya) böyüyür.
• Bu anormal damarlar qan və ya mayenin yığılmasına səbəb ola bilər ki, bu da görmə qabiliyyətinin sürətlə pisləşdirə bilər.
• Yaş makula degenerasiyası daha sürətlə irəliləyə və daha ciddi görmə itkisinə səbəb ola bilər.
• Yaş makula degenerasiyasının müalicə edilə bilən variantları var. Xüsusi dərmanlar anormal qan damarlarının böyüməsini maneə törədir və sızıntıları azaldır, görmə itkisini yavaşladır və ya dayandırır.
• Vaxtında diaqnoz qoyularsa, müalicə daha təsirli ola bilər.

Risk faktorları hansılardır?

Sarı nöqtə xəstəliyinin inkişafı üçün müxtəlif risk faktorları var. 

• Yaş: Risk 50 yaşdan sonra artmağa başlayır.
• Genetik faktorlar: Ailə tarixi sarı nöqtə xəstəliyinin inkişafında rol oynaya bilər. 
• Həddindən artıq günəşə məruz qalma
• Qidalanma: Xüsusilə A, C və E vitaminləri, sink və lutein kimi qida maddələri göz sağlamlığı üçün əhəmiyyətlidir.
• Yüksək qan təzyiqi və yüksək xolesterin
• Cins: Qadınların kişilərə nisbətən makula degenerasiyasına daha çox meylli olduğuna dair bəzi sübutlar var.

Xəstəliyin səbəbləri nələrdir?

Xəstəliyin bəzi mümkün səbəbləri bunlardır:

• Yaşlanma: sarı nöqtə adətən qocalma prosesi nəticəsində baş verir. 
• Genetik faktorlar: Ailə tarixi riski artıra bilər. 
• Gözün zədələnməsi: Uzun müddət günəşə məruz qalma, ultrabənövşəyi (UV) şüalara məruz qalma və ya gözü zədələyən digər ətraf mühit faktorları risk yaradır.
• Siqaret çəkmək: Siqaret çəkmək gözlərdəki qan damarlarını daraldaraq və oksidləşdirici stressi artıraraq riski artıra bilər.
• Yüksək qan təzyiqi və yüksək xolesterin.
• Oksidləşdirici stress: Sərbəst radikalların hüceyrələrə zərər verdiyi oksidləşdirici stress, makula hüceyrələrinin pisləşməsinə və degenerasiyasına səbəb ola bilər.
• İltihab: Xroniki sistemik iltihab göz sağlamlığına təsir edə bilər.
•  Qidalanma: Yanlış qidalanma və ya aşağı antioksidant qəbulu göz sağlamlığına zərər verə bilər.
• Hormonal faktorlar: Hormonal dəyişikliklər xüsusilə qadınlarda makula degenerasiyası riskini təsir edə bilər.
•  Digər Sağlamlıq Vəziyyətləri: Diabet, piylənmə və ürək-damar xəstəlikləri kimi digər sağlamlıq şərtləri göz sağlamlığına təsir edə və riski artıra bilər.

Sarı nöqtə xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?

Makula degenerasiyası (sarı nöqtə xəstəliyi) adətən yavaş və proqressiv şəkildə inkişaf edir. Əvvəlcə heç bir aşkar simptomlar olmaya bilər və ya yüngül ola bilər. Ancaq zamanla görmə itkisi və digər görmə dəyişiklikləri baş verə bilər. Makula degenerasiyasının ümumi simptomları bunlardır:

• Mərkəzi görmənin pisləşməsi: İnsan üzləri, mətni və ya detalları aydın görməkdə çətinlik çəkə bilər.
• Bulanıq Görmə
• Rəng qavrayışının pozulması: Rənglərin solğun görünməsi və ya rənglər arasındakı fərqləri ayırd etməkdə çətinlik.
• Qaranlıq və ya Boş sahələr: Görmə sahəsində qara və ya boş ləkələrin əmələ gəlməsi.
• Düz xətlər əyri görünür: Düz xətlər və ya kənarlar əyri və ya dalğalı görünə bilər.
• Metamorfoz (Təhrif): Obyektlər normaldan fərqli şəkildə görülür.
• Kontrast Həssaslığının azalması: Kontrast rənglər arasındakı fərqi ayırd etməkdə çətinlik ola bilər.
• İşığa Həssaslıq: Parlaq işıqda və ya yüksək kontrastlı mühitlərdə özünü narahat hiss etmək.

Hansı ehtiyat tədbirləri görülə bilər?

Sarı nöqtə xəstəliyinin riskini azaltmaq və ya xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq üçün bəzi tədbirlər görülə bilər. Göz sağlamlığınızı qorumaq üçün edə biləcəyiniz ehtiyat tədbirləri bunlardır:

• Daimi Göz Müayinələri. 
• Sağlam Qidalanma: Antioksidantlar, omeqa-3 yağ turşuları, A, C və E vitaminləri kimi qidalar göz sağlamlığı üçün vacibdir.
• Siqareti dayandırın.
• Günəşdən qorunun: UV şüalarına məruz qalmağı azaltmaq üçün günəş eynəyi və geniş kənarlı papaqlar taxın.
• Xolesterol və Qan Təzyiqinə Nəzarət: Yüksək qan təzyiqi və yüksək xolesterin səviyyələri göz sağlamlığını mənfi təsir edə bilər. 
• Diabetə Nəzarət: Diabet göz sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. 
• Mavi İşıq Filtrləri: Kompüterlərdən, planşetlərdən və smartfonlardan yayılan mavi işığın göz sağlamlığına təsir edə biləcəyi düşünülür. 
• Sağlam Həyat tərzi: Ümumi sağlamlığınızın qeydinə qalmaq, nizamlı yatmaq, stressdən qaçmaq və mütəmadi olaraq göz müayinəsinə getmək göz sağlamlığınızı qorumaq üçün vacibdir.

Diaqnoz necə qoyulur?

Sarı nöqtə xəstəliyi, adətən bir oftalmoloq və ya tor qişa mütəxəssisi tərəfindən həyata keçirilən hərtərəfli göz müayinəsi ilə diaqnoz qoyulur. Diaqnostik proses aşağıdakı addımları əhatə edə bilər:

Göz Müayinəsi: Həkim gözlərinizi müayinə edərək ümumi göz sağlamlığınızı qiymətləndirir. O, retinanı (gözün arxasındakı daxili təbəqə) və makula sahəsini araşdırmaq üçün xüsusi mikroskopdan istifadə edə bilər.

Görüntüləmə Testləri: Retinanın həkimi makula degenerasiyasının varlığını və növünü müəyyən etmək üçün müxtəlif görüntüləmə testlərindən istifadə edə bilər. Bu testlər gözün daxili quruluşunu daha ətraflı araşdırmağa kömək edə bilər. 

Amsler Grid Testi: Bu test insanın mərkəzi görmə qabiliyyətinin təhriflərini və ya dəyişikliklərini aşkar etməyə kömək edir..

Rəng Qavrama Testləri: Rəngləri ayırd etmə bacarığınızı qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. 

Flüoresan angioqrafiyası: Bu test xüsusi boya (flüoresan) yeridilməsi yolu ilə gözün damarlarındakı sızma və ya anormallıqları araşdırmaq üçün istifadə olunur.

Hərf Testi: Görmə kəskinliyini qiymətləndirmək üçün istifadə edilən bu test xəstənin uzaqdakı hərfləri nə qədər aydın görə biləcəyini müəyyən edir.

Xəstəliy necə müalicə olunur?

Sarı nöqtə xəstəliyinin müalicəsi xəstəliyin növündən (quru və ya yaş) və xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Makula degenerasiyasının müalicə üsulları bunlardır:

Quru Tip (Atrofik Tip) Makula Degenerasiyasının Müalicəsi

Quru makula degenerasiyasının xüsusi müalicəsi yoxdur, lakin qidalanma, həyat tərzi dəyişiklikləri və bəzi vitamin əlavələri ilə xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq olar. Göz həkiminiz A, C və E vitaminləri, sink və lutein kimi qida maddələri olan əlavələr tövsiyə edə bilər.

Yaş Tip (Neovaskulyar Tip) Makula Degenerasiyasının Müalicəsi

Yaş tipli makula degenerasiyası müalicə edilə bilən bir növdür. Ən çox istifadə edilən müalicə üsulları:

• Anti-Damar Endotelial Böyümə Faktoru (VEGF) Dərmanları: Bu dərmanlar anormal damar böyüməsinə maneə törətməklə sızıntıları azaldır.

• Fotodinamik terapiya: Bu müalicə anormal damarları zədələmək üçün xüsusi işıqdan istifadə edir. Müalicə zamanı damarların hədəf sahəsinə bir dərman yeridilir və daha sonra gözə xüsusi bir işıq vurulur.

Köməkçi və dəstəkləyici müalicələr

• Görmə Reabilitasiyası: Görmə qabiliyyətini itirmiş insanların həyat keyfiyyətini artırmaq üçün xüsusi təlimlər və alətlər təklif oluna bilər.
• Teleskopik Eynəklər: Bu tip eynəklər mərkəzi görmə itkisi olan insanlara kömək edə bilər və onlara daha uzaq obyektləri daha aydın görməyə imkan verə bilər.